छायाँनाथ धाम: धार्मिक, सांस्कृतिक एवं पर्यटनको अपार सम्भावना

मुगु । छायाँनाथ धाम नेपालको एक महत्वपूर्ण धार्मिक एवं पर्यटकीय स्थल हो, जसको स्थापना, धार्मिक महत्व तथा पौराणिक कथा हिन्दु र बौद्ध धर्मावलम्बीहरूले आ–आफ्ना विश्लेषणका आधारमा व्याख्या गर्ने गर्छन्। मुगु जिल्लाको सदरमुकाम गमगढीदेखि तीन दिनको पैदल यात्रापछि पुगिने यो धाम समुद्री सतहबाट ४,८२० मिटरको उचाइमा अवस्थित छ।

हिन्दु र बौद्ध धर्मावलम्बीका दृष्टिकोण
छायाँनाथलाई हिन्दु धर्मावलम्बीहरूले चार प्रमुख धाममध्ये एक मान्छन्, जसमा छायाँनाथ, पशुपतिनाथ, बद्रीनाथ, र केदारनाथ पर्छन्। यीमध्ये छायाँनाथलाई ‘जेठो धाम’ अर्थात् पहिलो धामको रूपमा मान्यता दिइन्छ। हिन्दु धर्मअनुसार, महादेवले माता सतीको मृत शरीर लिएर हिँड्दा उनको अन्तिम अङ्ग यहीँ पतन भएको विश्वास गरिन्छ।

बौद्ध धर्मावलम्बीहरूले यस स्थानलाई ‘एब्लाङ’ को नामले पुकार्छन् र यसलाई अवलोकेश्वर महादेवसँग जोडेर हेर्छन्। छायाँनाथ पुग्ने बाटोमा पर्ने सबै बस्तीहरू बौद्ध धर्मावलम्बीहरूको छन्, जसले विशिष्ट संस्कृति, परम्परा र जीवनशैली बोकेको देखिन्छ।

प्राकृतिक सौन्दर्य र पर्यटकीय महत्व
छायाँनाथ धाम प्राकृतिक सौन्दर्यले भरिपूर्ण छ। यहाँबाट प्रसिद्ध रारा तालको मनोरम दृश्य अवलोकन गर्न सकिन्छ। त्यस्तै, कान्जिरोवा, सिस्ने लगायतका हिमशृङ्खलाहरूले यो क्षेत्रलाई अझ आकर्षक बनाएका छन्।

रारा तालसँग छायाँनाथको ऐतिहासिक सम्बन्ध पनि रहेको पाइन्छ। किंवदन्तीअनुसार, जब रारा ताल ढल्किन थालेको थियो, ठाकुरज्यूले ढुङ्गामा लात प्रहार गरी ताललाई स्थिर पार्दै मानव बस्तीलाई सुरक्षित बनाएका थिए।

धार्मिक पर्व र दर्शन
छायाँनाथ धाममा प्रत्येक वर्ष हिन्दु र बौद्ध धर्मावलम्बीहरू टाढा–टाढाबाट दर्शन गर्न आउँछन्। विशेष गरी सुदूरपश्चिम, कर्णाली प्रदेश लगायत विभिन्न स्थानबाट यहाँ साउन शुक्ल पक्ष तिथि देखि पूर्णिमाका दिन सम्म ठूलो सङ्ख्यामा भक्तजनहरूका साथै विभिन्न देवी देवताका धामीहरू उपस्थित हुने गर्दछन् ।

विकास र प्रवर्द्धनको आवश्यकता
धार्मिक एवं पर्यटकीय दृष्टिकोणले अपार सम्भावना बोकेको छायाँनाथ धाम उचित प्रवर्द्धनको अभावमा ओझेलमा परेको छ। पर्याप्त पूर्वाधार निर्माण, प्रचार–प्रसार, तथा धार्मिक तथा पर्यटकीय व्यवस्थापन गर्न सके यस क्षेत्रलाई अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा चिनाउन सकिन्छ। स्थानीय कला, संस्कृति तथा परम्परालाई प्रवर्द्धन गर्दै यहाँको आर्थिक उन्नति गर्न सकिने देखिन्छ ।